autor tekstów: Ks. Tomasz Zmarzły SA

 

 

SANKTUARIUM MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ
SZCZAWORYŻ

 

AKT ZAWIERZENIA NMP ŁASKAWEJ SZCZAWORYSKIEJ 

 

Matko Boża Łaskawa – Pani Szczaworyska! Stajemy dziś przy Tobie, by przez Twoje matczyne serce zawierzyć Bogu naszą  codzienność.

umiłowany Ojciec Święty św. Jan Paweł II mówił, że „człowiek jest wielki nie przez to, co robi, nie przez to, kim jest, lecz przez to, czym dzieli się z innymi”. Realizując swoje powołanie my dzieci tej pracowitej ziemi przychodzimy do „Domu Matki”, by podzielić się z wszystkimi radością życia, doświadczyć na nowo piękna miłości i wzmocnić siły do walki z wszelkimi ludzkimi ułomnościami.

Bolesna pod krzyżem Chrystusa stojąca! Ucz nas podejmowania w całkowitym zawierzeniu Bogu, swojego krzyża cierpienia i choroby.

Królowo! Dodawaj nam odwagi i siły, byśmy nie tracili nadziei w chwilach próby i zawsze świadczyli mężnie o wyznawanej wierze.

chorych! Lecz nasze serca, by nie brakło w nas miłości i wrażliwości na potrzeby drugiego człowieka, oczekiwań Kościoła i świata.   

Matko nasza! Wyproś u swego Syna potrzebne łaski: pielęgnującym chorych łaskę cierpliwości; rządzącym dar mądrości i wrażliwości na potrzeby innych; doświadczonym krzyżem choroby siłę do pokonywania trudności; nam tu obecnym daj radość i pogodę ducha, byśmy umiejętnie korzystali z pięknego daru życia. „Daj nam tu na ziemi zawsze bieg spokojny. Bądź od  piekła zasłoną…”. Amen.

                                                                      

SZCZAWORYŻ to niewielka miejscowość województwa świętokrzyskiego, usytuowana na granicy Szanieckiego Parku Krajobrazowego. Położona jest przy trasie Busko-Zdrój–Stopnica, w odległości 6, 5 km na południowy wschód od Buska-Zdroju. W średniowieczu była to duża osada i jeden z największych grodów w Polsce. Pozostałością z tego czasu jest grodzisko na Górze Kapturowej, zwane Szwedzkimi Wałami.

 

Jak opisała Iwona Płonka, z dotychczasowych badań archeologicznych wynika, że na tym terenie funkcjonowały w średniowieczu dymarki do wytopu żelaza, stąd wydobywano też kamień do żarna, w którym mielono zboże, wyrabiano tu też produkty z żelaza. O historycznej spuściźnie tego terenu świadczą liczne znaleziska, m.in. przedmioty uzbrojenia (groty, noże z żelaza, dłuta i części stroju rycerskiego). Nie można pominąć też licznie odkrytych naczyń ceramicznych. Te znaleziska ceramiczne przyczyniły się m.in. do określenia chronologii grodu, którą badacze zamknęli między IX a XII w.

 

Pierwsze wzmianki o wsi Szczaworyż pochodzą z przełomu XII/XIII wieku. Jak opisuje ks. Jan Wiśniewski, Pełka lub Fulko biskup krakowski w 1190 r. wraz ze swą kapitułą nadaje wówczas świeżo ufundowanemu klasztorowi w Busku, dziesięcinę ze swojego stołu w postaci dwóch wiosek – Szirnik (Żernik) i Szczeworzysza (Szczaworyża). Na terytorium  parafii leżą dziś sołectwa: Szczaworyż, Żerniki Górne, Pęczelice, Konary, Skotniki Małe, Skotniki Duże, Sułkowic, Błoniec i Nowa Wieś.

 

 

ZBÓR ARIAŃSKI W PĘCZELICACH

 

    Ciekawostką historyczną jest obecność w okolicy Szczaworyża Arian – Braci Polskich, o czym świadczy zbór (kościół) wybudowany w II połowie XVI w., w oddalonej o kilka kilometrów wsi Pęczelice. Na początku XX w., podczas prac mierniczych, odkryto szczątki trumien usytuowanych na szczycie Ostrej Góry, przyległej do pęczelickich pól. Pisał już o tym ks. Jan Wiśniewski: „ Podczas mojej podróży historycznej w 1923 r. po dawnym dekanacie Stopnickim z Dobrowody gdziem nocował, jechałem na mszę św. do Szczaworyża i pod tą wsią przejeżdżałem obok wyniosłego wzgórza, które wzbudziło moją uwagę, Zowie się Ostra Górą. Przed kilkunastu laty geometra pracujący w okolicy, kazał na szczycie wkopać słupek. Wówczas natrafiono na sklepienie, które gdy przebito, znaleziono tam grób, w którym było 12 trumien, mających kształt człowieka. Naturalnie – wandalska ręka dziczy musiała szukać skarbów i poniszczyć pamiątki. Gdym wszedł na szczyt góry, ujrzałem zawaloną rumowiskiem piwnicę, lecz trumien nie widziałem”.

 

    ETYMOLOGIA NAZWY SZCZWORYŻ – dawniej Scabosyr (1273 r.), de Sczavorisz (1327 r.), Szczawozisz (1346 r.) Schczaworzisz (1389 r.), Szczeworzysz (1484 r.), Szczaworzysz (1500 r.) to bardzo ciekawy, dziś niezrozumiały, archetyp nazewniczy. Składa się z dwóch członów: „szczawa” – dziś oznacza wodę alkaliczno-słoną, pierwotnie wodę kwaskowatą oraz „żir” – oznaczający ofiarę (żyrca to kapłan, ofiarnik pogański). Nazwa ta pochodząca prawdopodobnie z epoki plemiennej, znaczyła: wody (leczniczej) ofiara.

 

KOŚCIÓŁ PARAFIALNY ŚW. JAKUBA APOSTOŁA

FUNDACJA ŚWIĄTYNI

 

Najstarsze informacje dotyczące kościoła parafialnego pw. św. Jakuba Apostoła w Szczaworyżu pochodzą z przekazu Jana Długosza, który w Liber beneficiorum napisał, że we wsi stał kościół drewniany pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła i św. Leonadra. Z przekazu tego wynika, że Szczaworyż w 1126 r. był już parafią.

 

Na temat fundacji świątyni autorzy podają sprzeczne niekiedy ze sobą informacje i wykazują rożne datowanie. Według ks. Jana Wiśniewskiego drewniana świątynia została zastąpiona murowaną, sklepioną, z dwoma kaplicami sklepionymi, pod wezwaniem św. Jakuba Większego. Ciekawym dokumentem z ok. 1430 r. jest znajdujący się na cmentarzu grzebalnym słup kamienny ze wzmianką o fundacji kościoła. Niektóre archiwalia podają, że pierwotna, drewniana budowla spłonęła ok. 1598 r. i zastąpiono ją murowaną, którą zaczęto wznosić ok. 1601 r. i ukończono ok. 1630 roku. Z odkrytego fragmentu inskrypcji umieszczonej na ścianie przy prezbiterium wiadomo dokładnie, że świątynia została konsekrowana w 1618 r., a uroczystość poświęcenia obchodzono w pierwszą niedzielę po św. Marcinie.

 

 

ARCHITEKTURA

 

Kościół w Szczaworyżu to orientowana, jednonawowa budowla z wzniesionym na planie kwadratu prezbiterium (dziś w kształcie trapezu), dwoma kaplicami na rzutach prostokątów, zakrystią oraz kruchtą znajdującą się w przyziemiu wieży. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, m.in. ok. 1633 r. przez plebana Stanisława Rapecjusa. W 1726 i 1782 r. dobudowano kaplice boczne. W 1830 r. przebudowano wieżę kościoła. Kolejne, znaczne prace remontowe przy świątyni miały miejsce na przełomie 1994/1995 r. i dotyczyły remontu wieży. Podjęte zostały staraniem ks. Stanisława Kondraka. 

 

W wyniku przebudowy wnętrza nadano świątyni cechy tzw. renesansu lubelskiego (typu lubelskiego). Przykładem tego jest trójprzęsłowa nawa główna przekryta kolebkowym sklepieniem z lunetami, nawiązująca do klasycznych północnowłoskich rozwiązań przestrzennych budowli z charakterystycznym zastosowaniem licznych detali architektonicznych, głównie listwowych dekoracji sztukatorskich. W środkowym polu sklepienia znajduje się chrystogram IHS w ozdobnym kartuszu wskazujący na Jezusa zbawiciela ludzi (IHS – Iesus Hominum Salvator).

 

Połączona z nawą kruchta przekryta jest, podobnie jak nawa główna, sklepieniem kolebkowym z lunetami oraz ozdobiona skromną dekoracją ramowo-listwową. Najstarsze relikty budowli to gotyckie szkarpy, znajdujące się w murach prezbiterium. Zachowały się również wsporniki w narożnikach, stanowiące fragmenty pierwotnie znajdujących się tu  gotyckich sklepień.  

 

Prezbiterium wzniesione pierwotnie na planie kwadratu uległo przekształceniom. Nakryte jest kopułą na pendentywach, nieco odkształconą u podstawy i przypominającą elipsę. Wieńczy ją późnorenesansowa latarnia, opięta hermami wolutowymi, dźwigającymi kamienną kopułkę.

 

Okazała wielokondygnacyjna wieża kościoła usytuowana na zachodnim przedłużeniu korpusu nawowego stanowi w parterze główne wejście do świątyni. Na piętrze zlokalizowano chór muzyczny. Wieża nakryta jest dachem namiotowym, złożonym z trójkątnych połaci zbiegających się w jednym punkcie i zwieńczona ośmiobocznym hełmem przeprutym arkadami z latarnią, iglicą i krzyżem. We wnętrzu umieszczone są trzy dzwony. Największy o imieniu Maryja ufundowany został w 1968 r. na pamiątkę rozpoczynającego się Millenium, staraniem proboszcza ks. Wacława Ptaszyńskiego i wikariusza ks. Kazimierza Borka.  Średni nosi imię Jakub. Inskrypcja umieszczona na nim głosi: św. Jakubie Apostole – patronie naszej parafii, opiekuj się nami! Najmniejszy ma imię Paweł. Okna wieży osadzone są w późnorenesansowych, ciosowych obramieniach z nadokiennymi gzymsami.  

 

Nad korpusem nawowym rozpięty jest dwuspadowy dach z umieszczoną na wschodnim szczycie barokową kamienną rzeźbą przedstawiającą NMP Niepokalanie Poczętą.

Przy świątyni dawna stara plebania, z nadbudowanym w 1904 r. piętrem, pierwotnie w przyziemi mieściła kostnicę, a w górnej kondygnacji kaplicę Niepokalanego Poczęcia NMP. Obecnie służy jako ołtarz polowy wykorzystywany podczas uroczystości liturgicznych.

 

 

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA

 

            Wchodząc do wnętrza świątyni uwagę przykuwa, poddany renowacji w ostatnim czasie, monumentalny ołtarz główny z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Łaskawej. Retabulum to wznosi się w partiach bocznych na cokole, przeprutym arkadowymi przejściami tworzącymi ambit (obejście wokół ołtarza).  Na cokole wsparto postumenty podtrzymujące  trzy kolumny z każdej strony, zakończone kompozytowym kapitelem. Pomiędzy nimi ustawiono figury świętych: rodziców Matki Bożej – św. Joachima i św. Anny oraz św. Norberta i św. Antoniego z Padwy. Zarówno kolumny, jak i postacie świętych umieszczone zostały na tle pilastrów. Na kolumnach wspiera się belkowanie, na którym po obu stronach umieszczono postacie aniołów. Całość wieńczy gloria z monogramem Maryi w otoczeniu promieni i główek anielskich.

 

Centralną część ołtarza stanowi, umieszczony nad tabernakulum w niszy, wizerunek Matki Bożej Łaskawej, zdobiony stylizowanym lambrekinem oraz adorującymi aniołami. Pierwotnie za zasuwę obrazu służył odnowiony w 2008 r., umieszczony obecnie na ścianie, wizerunek przedstawiający św. Jakuba Apostoła w stroju pielgrzyma na tle krajobrazu. Ołtarz datowany na XVIII w. wskazuje na obecny w sztuce europejskiej i uważany za końcową fazę baroku nurt rokoka. Według przekazu ks. Jana Wiśniewskiego pierwotnie w kościele znajdowało się siedem ołtarzy. Obecnie jest ich pięć, stanowiących pod względem stylistycznym znaczną różnorodność. Od 1832 r. do połowy XIX w. powtarzały się wzmianki o  ołtarzach: 1. główny pw. św. Jakuba Starszego z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem; 2. ołtarz pw. św. Sebastiana (po prawej stronie nawy) z obrazem św. Bernarda na zasuwie; 3. ołtarz pw. św. Anny (po lewej stronie nawy) z obrazem świętej Trójcy na zasuwie i obrazem św. Elżbiety w zwieńczeniu; 4. ołtarz pw. Matki Boskiej Bolesnej z obrazem Chrystus u słupa w zwieńczeniu; 5. ołtarz pw. św. Mikołaja; 6. ołtarz pw. Chrystusa Ukrzyżowanego (rozebrany po 1887 r.). Pod koniec XIX w. nastąpiły liczne zmiany w kościele, polegające na przebudowie i wymianie wyposażenia wnętrza. Wtedy też stare ołtarze wymieniono na inne, często składane z zachowanych elementów.

 

Przy ścianie łączącej prezbiterium z nawą główną, zwaną tęczową, znajdują się dwa wczesnobarokowe ołtarze. W jednym znajdują się obrazy św. Izydora, św. Stanisława Kostki i św. Anny Samotrzeć. W zwieńczeniu umieszczono wizerunek św. Krzysztofa. Dopełnieniem są niewielkie przedstawienia rzeźbiarskie świętych. W drugim ołtarzu poświeconym Najświętszemu Sercu Pana Jezusa pierwotnie mieścił się wizerunek Pana Jezusa Ukrzyżowanego, o czym świadczyły umieszczone niegdyś wokół narzędzia Męki Pańskiej (Arma Christi). Dziś wieńczy go wizerunek św. Leonarda. Dopełnieniem są wyobrażenia rzeźbiarskie nieznanych postaci oraz pelikana.

 

Kierując się z nawy głównej na południową stronę wchodzimy do niewielkiej kaplicy z architektonicznym ołtarzem przedstawiającym w centralnej części rzeźbę Pana Jezusa Ukrzyżowanego, flankowanego przez dwie kolumny podtrzymujące ozdobne belkowanie, na którym umieszczono dwa klęczące anioły. Główną część przysłania obraz z wyobrażeniem św. Mikołaja, a całość wieńczy obraz Matki Bożej Szkaplerznej.

 

Po przeciwległej stronie, po trzech stopniach, wchodzimy do kaplicy północnej poświęconej Matce Bożej Bolesnej. Świadczy o tym ołtarz z obrazem o wysokich walorach artystycznych poświęcony Matce Boskiej Bolesnej, klęczącej przy zdjętym z krzyża ciele Zbawiciela. Jest to dzieło nieznanego autora rodzimej produkcji, wzorowanej prawdopodobnie na grafice wykonanej według obrazu włoskiego. W zwieńczeniu umieszczony został obraz przedstawiający Chrystusa przy kolumnie o cechach  prowincjonalnych. Całość uzupełniają kolumny, stylizowane ucha z liści akantu oraz anioły trzymające włócznie – narzędzia męki pańskiej i adorujące Chrystusa, w zwieńczeniu. 

 

Dopełnieniem wystroju wnętrza jest drewniany, wygięty parapet chóru muzycznego. W każdym kościele parafialnym znajduje się chrzcielnica. Ta w Szczaworyżu wykonana została z kamienia i ozdobiona dekoracją rzeźbiarską w połowie XVII wieku. W nawie głównej, po stronie południowej, umieszczona jest również barokowa ambona zwieńczona złocistą glorią. Wejście na nią znajduje się w zakrystii.

 

Wśród zabytków ruchomych można wymienić monstrancję z 1773 r., ufundowaną przez Teresę Ożarowską oraz naczynia liturgiczne z herbem Rawicz. Z 1898 r. pochodzi również kielich ofiarowany przez ks. Franciszka Pruszyńskiego, proboszcza z Sędziszowa. W prezbiterium wisi wieczna lampa wykonana ok. 1700 roku. W górnej części prezbiterium umieszczone zostały przeszklone gabloty z wotami oraz wizerunek Matki Bożej Nieustającej Pomocy, ofiarowany 26 października 1899 r. przez rodzinę Jana i Magdalenę (z Ciołków) Majka z Pęczelic.

 

HERBY

            Na nim umieszczono herby Ogończyk i Szreniawa z gwiazdą senatorską Pro Fide, Rege et Lege. Za panowania Augusta II kawalerowie nosili taką oznakę orderową stanowiącą błękitną wstęgę morową, przepasaną z lewego ramienia do prawego boku, u dołu której na wiązaniu wstęgi widniał krzyż złoty bez korony królewskiej na czerwono emaliowany i brylantami wysadzany. Na nim zaś umieszczony był orzeł biały [307]emaliowany z rozpostartymi skrzydłami; na stronie odwrotnej zaś krzyżyk wsparty saskimi mieczami i cyfrą królewską A. R. (Augustus Rex), oraz napis: Pro Fide, Rege et Lege.

 

 

EPTAFIA

 

Na ścianach kościoła umieszczone są liczne epitafia. Najstarsze z nich pochodzi z 1633 r. i poświęcone jest Dorocie Rzepczynie, matce ówczesnego proboszcza, ks. Stanisława Repeciusa.

Kolejnym epitafium wystawionym w 1634 r. jest płyta poświęcona Jakubowi i Barbarze z Balic Kosteckich, zmarłych ok. 1630 roku. Warto tu zauważyć, że wymieniony na tablicy Jakub Kostecki herbu Leszczyc był synem Stanisława, wnukiem Mikołaja, dziedzica okolicznych Kostek. Tablica ta usytuowana jest w kruchcie kościoła.

 

Pod chórem muzycznym znajduje się wmurowany w ścianę pomnik z płaskorzeźbą mężczyzny – Jana Sawela. Umieszczona na nim inskrypcja informuje, że prawdopodobnie pochodzi z ok. 1670 roku.

W XIX w. umieszczono, w kaplicy północnej Matki Bożej Bolesnej, tablicę dedykowaną pamięci Antoniego Olizara, dziedzica Sułkowic, zmarłego 17 września 1820 r., który wystawiła żona Marianna z Tarłów. Po jedenastu latach uzupełniono epitafium o drugą część, gdzie ta sama małżonka, powtórnemu mężowi Stanisławowi Nowakowskiemu „kamień ten położyła”. 

 

W kaplicy południowej Pana Jezusa Ukrzyżowanego widnieje kolejne epitafium z 1855 roku. Inskrypcja umieszczona na nim głosi: DOM. Śp. Janowi Kantemu na Tęczynie z Szczekarzowic hrabiemu Tarło dziedzicowi dóbr Sułkowice z przyległościami i Zalesie Sędziemu Pokoju Okręgu Stopnickiego zmarłemu na dniu 16 grudnia 1855 r. wieku życia przykładnie spędzonego 65. Najlepszemu mężowi i Ojcu pogrążone w smutku z powodu tak wielkiej straty żona i dzieci ten pomnik wystawiły prosząc o pobożne za dusze Jego westchnienie.

 

Ciekawym dokumentem historii kościoła są odkryte pod tynkiem, znajdujące się w prezbiterium, dwie malowane inskrypcje łacińskie. Jedna z nich informuje, że kościół został konsekrowany w 1618 r., a uroczystość poświęcenia obchodzono w pierwszą niedzielę po św. Marcinie.

 

W kaplicach bocznych znajdują się wejścia do podziemnych krypt. W jednej z nich po stronie północnej znajduje się trumna ze szczątkami fundatorów i budowniczych kościoła. Uroczyste ich przeniesienie z udziałem potomków rodziny Kosteckich miało miejsce 27 sierpnia 1994  roku.

 

 

RENESANS LUBELSKI jest unikalnym stylem architektonicznym wykształconym na terenach województwa lubelskiego na przełomie XVI/XVII wieku. Łączy w sobie gotyk z elementami renesansu włoskiego i niderlandzkiego, które pojawiły się wraz z architektami zapraszanymi licznie przez miejscową arystokrację. Budowle w stylu renesansu lubelskiego charakteryzują się smukłością i lekkością bryły oraz wspaniałymi detalami architektonicznymi w postaci sterczynowych szczytów, bogato zdobio­nych gzymsów i pilastrów oraz stiukowych dekoracji na kolebkowych sklepieniach. Architektura ta rozprzestrzeniła się m.in. na terenach Polski Wschodniej, obejmując przede wszystkim Galicję oraz zachodnią Ukrainę i Litwę. Jest przykładem koegzystencji i wzajemnego oddziaływania inspiracji ze wschodniej i zachodniej Europy na tych terenach.

 

 

 

PODANIA I LEGENDY
 

Pomiędzy ludem krąży podanie, że Najświętsza Maryja Panna objawiła się na górze zwanej Chełmicą, na granicy pomiędzy parafią janińską i szczaworyżską, ale tam niedługo pozostała z powodu kłótni między dziedzicem dóbr Janina i dziedzicem dóbr Szczaworyża. Każdy z nich chciał sobie przywłaszczyć to miejsce, a chodziło im o dochód z propinacji. Ponieważ dziedzic Janiny fałszywie wykonał przysięgę, przeto Matka Boska przeniosła się do Szczaworyża, a niewidzialna ręka zburzyła ściany nowo wznoszącego się kościoła, z którego pozostały stosy kamieni. Zaś na miejscu, gdzie pierwotnie była kaplica, stoi dziś kamienna figura.

 

Inna legenda mówi, że gdy nie było funduszu na wystawienie nowego murowanego kościoła w Szczaworyżu w miejsce drewnianego, służący proboszcza wyorał szkatułkę w której były pieniądze i pismo z zastrzeżeniem, aby kto znajdzie te pieniądze nie przywłaszczył ich sobie, lecz za nie wystawił kościół dla obrazu cudownego pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła.

 

 

 

ŁASKAMI SŁYNĄCY OBRAZ MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ

 

Szczaworyż to jedno z najstarszych miejsc pielgrzymkowych diecezji kieleckiej, związanych z kultem Matki Bożej. W opisie z 1901 r., autorstwa ks. Grzegorza Augustynika, ówczesnego wikariusza parafii Janina, późniejszego proboszcza we Włoszczowej i Dąbrowie Górniczej, znaleźć można takie słowa: „Wieś Szczaworyż jest jedną z tych miejscowości diecezji kieleckiej, gdzie Matka Boska obrała sobie mieszkanie i w szczególny sposób zlewa obfite łaski na ukochane swe dzieci. (…) Dokumentem, że obraz Matki Boskiej w Szczaworyżu z dawien dawna łaskami słynie, jest nieustające nabożeństwo ludu, który z dalekich stron przychodzi tu licznie kompaniami. Wiara w cudowność obrazu przechodzi z pokolenia do pokolenia i z każdym rokiem widzimy coraz więcej pielgrzymów, szukających tu pociechy w różnych i ciężkich strapieniach. (…) Jedni szli pojedynczo, drudzy złączeni w małe kółka familijne, a inni w kompanii prowadzonej przez przewodnika z krzyżem i z chorągwiami. (…) Im bliżej byliśmy Szczaworyża, tym liczniejsze spotykaliśmy kompanie, tym wyraźniej słyszeliśmy śpiew: Gwiazdo śliczna wspaniała, Szczaworyżska Maryjo, do Ciebie się uciekamy, O Maryjo, Maryjo!”

 

Na wizerunku skupiającym uwagę pątników Maryja, ukazana w półpostaci (do połowy), zwraca się do Jezusa, który stoi na Jej kolanach. Niewiasta ubrana jest w czerwoną suknię, niebieski płaszcz i biały welon okrywający głowę. Dzieciątko zaś w białą, przezroczystą tunikę. Chrystus w prawej dłoni trzyma jabłko – symbol wieczności, życia, nieśmiertelności, odkupienia, władzy królewskiej i miłości. Wizerunek datowany na połowę XVII w., najprawdopodobniej w XVIII w. ozdobiony został srebrnymi, trybowanymi (repusowanymi, czyli zdobionymi wzorami dającymi w efekcie wypukłą formę) sukienkami. Głowy Maryi i Jezusa otaczają świetliste nimby.

 

Trudno jednoznacznie wskazać typ ikonograficzny szczaworyskiego wizerunku. Może on z jednej strony nawiązywać do namalowanego w 1537 r. przez niemieckiego malarza Łukasza Cranacha Starszego obrazu Madonny z Dzieciątkiem, przeznaczonego dla kościoła pw. św. Jakuba w Innsbrucku. Ze względu na szczególną urodę dzieła był on powielany i rozpowszechniany w licznych kopiach. Jedna z nich namalowana niemal w sto lat po powstaniu pierwowzoru, w 1622 r. została umieszczona w ołtarzu kościoła odpustowego OO. Kapucynów w Passawie. Przed tym łaskami słynącym wizerunkiem cesarz Leopold I złożył trofea wojenne zdobyte w bitwie pod Wiedniem, jako wotum dziękczynne za odniesione zwycięstwo. Układem kompozycyjnym podobny jest do charakterystycznego w X w. typu przedstawień Matki Bożej tzw. Eleusy (gr. miłosiernej). Stojące na kolanach Maryi nagie Dzieciątko pieszczotliwie przytula lewy policzek do Jej twarzy, a obejmując rączką za szyję tworzy atmosferę ciepła i radości płynącą z bliskości Matki i Dziecka.

 

Do dziś pielgrzymują do tronu Maryi i Jezusa liczni jej czciciele nie tylko z parafii, ale i z okolicy. Największe uroczystości odpustowe odbywają się w drugi dzień Zielonych Świąt, w święto Matki Kościoła. Wtedy to, jak opisywał ks. Grzegorz Augustynik, Matka Boża zdaje się mówić: Nazywacie mnie Matką i jestem nią, bo mi ten tytuł nadał mój Syn, gdy za was umierał na krzyżu. Jako matka czuwam nad wami i własnymi piersiami przed gniewem Ojca niebieskiego zasłaniam was, ale gdzie wasza miłość do mnie? Ustami mówicie, że mnie kochacie, a uczynkami ranicie mi serce. Krzyżujecie mojego Syna grzechami swymi. TY matko i ojcze prosisz o zdrowie dzieciny, gdy ci zachoruje, a gdy zdrowe, to przeklinasz i gorszysz. Wy dzieci niby płaczecie nad grobami rodziców, a gdy żyli, toście ich nie słuchali i zakrwawialiście ich serca. Bracia i siostry, sąsiedzi i małżonkowie modlicie się przed moim obrazem i chcecie, abym was w nieszczęściu ratowała, a między sobą żyjecie w nienawiści i wzajemnie się niszczycie. Kiedy widzę wasze cierpienie, żal mi was i rada bym wam dopomóc w biedzie, ale jakże mieć litość nad wami, kiedy wy ani Boga, ani Kościoła nie słuchacie. Przestańcie grzeszyć, a ja wam wyproszę wszystko, czego potrzebujecie.

 

Niecodzienną uroczystością, która odbyła się 2 maja 2014 r., był uroczysty ingres łaskami słynącego obrazu Matki Bożej Łaskawej Szczaworyskiej. W uroczystej procesji do świątyni powrócił, po przebytej renowacji, wizerunek Maryi i Jezusa. Dokonano też poświęcenia odnowionego ołtarza głównego. Poświęcony czas i zaangażowanie wiernych czcicieli było wymownym świadectwem wiary i miłości do Chrystusa i Jego Matki – Maryi.

 

 

CUDA I ŁASKI

 

Kiedy proboszczem w Szczaworyżu był ks. Antoni Kamiński przyszła do niego jedna z parafianek prosząc, by odsłonił jej obraz Najświętszej Maryi Panny, bo pragnie się pomodlić o zdrowie konającego już dziecka. Spełniono jej życzenie, a ona padła krzyżem pod ołtarzem i modliła się długo i gorąco, a gdy pełna otuchy wróciła do domu, dziecko było już zupełnie zdrowe. 

 

Także za czasów ks. Antoniego Kamińskiego umarło dziecko państwa Pietrzykowskich. Ojciec wyszedł z domu zamówić trumienkę dla dziecka, matka pospieszyła do kościoła, by tam przed łaskawym obrazem ukoić swą rozpacz, a kiedy wróciła do domu, dziecko zdrowe chodziło po izbie.

 

Widocznym świadectwem wiary i wdzięczności za otrzymane łaski były i są składane wota. Wiadomo, że złożono m.in. Krzyż Virtuti Militari Jana Korepty z Buska Zdroju; Krzyż Partyzancki parafianina z Żernik Górnych; serce ze złota panny Doroty Przybyła ze Skotnik Dużych – po szczęśliwej operacji; korale pani Kazimiery Buckiej z Nowej Wsi i pani Emilii Czapla.

 

 

CUDOWNE I ŁASKAMI SŁYNĄCE WIZERUNKI

 

Obraz cudowny (immago thaumaturga, miraculosa) to taki, przed którym doznane cuda i łaski zostały sprawdzone i uznane przez kompetentną władzę kościelną. Wizerunki łaskami słynące (imago gratiosa) stanowią grupę obrazów, przed którymi modlą się wierni i powszechnie wierzą, że modlitwa do Boga za przyczyną Maryi wyprasza potrzebne łaski.   

         

 

NA JAKUBOWYM SZLAKU

 

Pielgrzymowanie do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła, zwanego też Większym, w Santiago de Compostela, miejscowości położonej w hiszpańskiej Galicji, sięga średniowiecza.  Obok Rzymu i Jerozolimy było to bowiem jedno z trzech najważniejszych miejsc pielgrzymkowych zachodniej Europy. Szlaków wiodących do tego sanktuarium było kilka. Najstarszy z nich to Droga Pierwotna z Orviedo do Santiago. Istniała też Droga Angielska, tzw. Szlak Arousa, Droga Portugalska, Trasa Srebrna oraz Trasy Francuskie (St. Denis/Paryż/Tours (via Turonensis), Vézelay (via Lemovicensis), Le-Puy-en-Velay (via Podensis) i Arles (via Tolosana). Te cztery trasy łączyły się w Puenta la Reina i stanowiły jeden wspólny szlak zwany Wielką Drogą. Istniała też tradycja pielgrzymowania z Polski do Santiago de Compostela. Jak podają historycy, pierwszym odnotowanym w hiszpańskich dokumentach pątnikiem, był Jakub Cztan oraz chorąży warszawski Paweł z Radzanowa.

 

Kościół w Szczaworyżu usytuowany jest na szlaku Małopolskiej Drogi św. Jakuba. Prowadzi ona z Sandomierza do Krakowa, gdzie znajduje się siedem  kościołów pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła. Znajdują się one w Sandomierzu, Kotuszowie, Szczaworyżu, Probołowicach, Pałecznicy, Niegardowie i Więcławicach Starych. Niewielkie odległości pomiędzy tymi świątyniami mogą świadczyć o istnieniu w średniowieczu szlaku pielgrzymkowego prowadzącego do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła w Santiago de Compostela. Miejsca te pełniły zapewne rolę kościołów stacyjnych.

 

Odtworzona dziś Małopolska Droga Św. Jakuba, licząca ok. 200 km długości, obejmuje tereny historycznej dzielnicy państwa pierwszych Piastów i nawiązuje do istniejącego w średniowieczu traktu handlowego prowadzącego od Sandomierza do Krakowa. Pierwszy odcinek Małopolskiej Drogi otwarty został w 2008 r. Prowadzi on z Pałecznicy przez Więcławice Stare do Krakowa. Kolejna inauguracja odcinka z Sandomierza do Pałecznicy przez Szczaworyż miała miejsce w 2009 r. Na długości tego szlaku nawiedzić można cztery sanktuaria maryjne: Matki Bożej Różańcowej w Sandomierzu, Matki Bożej Łokietkowej w Wiślicy, Matki Bożej Zielenickiej w Zielenicach oraz Matki Bożej Łaskawej w Szczaworyżu. Dodatkową atrakcją są trzy parki krajobrazowe: Dłubniański, Nadnidziański i Szaniecki. Cały szlak oznakowany jest za pomocą tabliczek z symbolem muszli św. Jakuba. Jest to żółta muszla umieszczona na granatowym tle, od której wychodzą promienie. Dodatkiem jest żółta strzałka wskazująca kierunek pielgrzymom.

 

 

 

NASZ PATRON – ŚW. JAKUB STARSZY APOSTOŁ

 

Jakub jest to imię biblijne wywodzące się z języka hebrajskiego (Jakub patriarcha, XVIII w. przed Chrystusem) i oznaczające niech Bóg strzeże. W Polsce imię to znane jest od XIII wieku. Od niego pochodzą polskie nazwiska np. Jakubowski, miejscowości np. Jakubowice, jak i niektóre przysłowia np. Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.

 

Wśród Apostołów dwóch z nich nosiło to imię i dla odróżnienia otrzymali nazwę: Starszy i Młodszy, albo Większy i Mniejszy. Decydował o tym nie ich wiek, ale który z nich pierwszy przystąpił do grona Dwunastu.

 

 Patron św. Jakub Starszy (Większy) Apostoł był bratem św. Jana Apostoła i  Ewangelisty. Ojcem ich był Zebedeusz, a matką Salome – kuzynka Najświętszej Maryi Panny, zwana niegdyś siostrą Matki Jezusa.  Zebedeusz ze swymi synami Jakubem i Janem mieszkali nad jeziorem Tyberiadzkim (Galilejskim) i trudnili się rybołówstwem, podobnie jak Piotr, Andrzej i Filip. Święty Łukasz pisze wyraźnie, że byli wspólnikami. Zaś matka Synów Zebedeuszowych, Salome, należała do najwierniejszych towarzyszek – niewiast, które usługiwały Jezusowi – podczas Jego publicznej działalności.

 

            Jakub wybrany na Apostoła (Mt 4, 21-22, Łk 5, 1-11), widniał zawsze niemal na czele listy. Pan Jezus wyszczególniał św. Jakuba razem ze św. Piotrem i św. Janem. Byli oni świadkami m.in. wskrzeszenia córki Jaira, tajemnicy Przemienienia, oraz Jezusowego krwawego konania w Ogrójcu. Jakub był gwałtownego usposobienia i popędliwego charakteru. Dlatego Pan Jezus nazwał go Synem Gromu. Po Zmartwychwstaniu i Wniebowstąpieniu został biskupem Jerozolimy. Kiedy Herod I Agryppa chciał się przypodobać Żydom, skierował w Jerozolimie prześladowanie przeciwko wyznawcom Chrystusa. Uwięził wtedy Jakuba i Piotra, co w konsekwencji zaowocowało skazaniem i śmiercią św. Jakuba. W tym także czasie Herod zaczął prześladować niektórych członków Kościoła. Ściął mieczem Jakuba, brata Jana (Dz 12, 1-2). Jako pierwszy z Apostołów poniósł śmierć męczeńską za Chrystusa. Historyk Euzebiusz podaje jako głos tradycji, że św. Jakub ucałował swojego kata, czym go tak wzruszył, że ten się nawrócił i wyznał Chrystusa, ponosząc z nim śmierć męczeńską. Zgodnie z tradycją miało to miejsce w 44 roku.

 

W średniowieczu powstała legenda, że św. Jakub zanim został biskupem Jerozolimy, zaraz po Zesłaniu Ducha Świętego udał się do Hiszpanii i tam głosił Chrystusa. Potem znowu powrócił do Jerozolimy zostając jej pierwszym biskupem i tam w 44 r. poniósł śmierć męczeńską. Kiedy w VII w. Arabowie zajęli Ziemię Świętą, ciało św. Jakuba miało być potajemnie wywiezione do Hiszpanii i tam złożone do grobu. Kiedy i tam Maurowie wtargnęli, ciało Świętego ukryto. Po około 150 latach zapomniano o nim. Dopiero w I poł. IX w. biskup Teodomir, prowadzony w sposób cudowny na pole spadających gwiazd, odnalazł tam grób Świętego. Nazwa Santiago de Compostella wywodzi się od słowa Campus stellae – Pole gwiazdy. Zaraz po tym wydarzeniu ówczesny król Hiszpanii Alfons II razem z biskupem zorganizowali pierwszą pielgrzymkę do grobu Świętego. Na przełomie XII i XIII w. na tym miejscu wybudowano wspaniałą świątynię, która w średniowieczu i do obecnych czasów jest miejscem sławnych pielgrzymek całej Europy. Dzień 25 lipca jest świętem ku jego czci. Jeżeli ten dzień przypada w niedzielę, wtedy – na mocy tradycji – w Hiszpanii i Portugalii jest obchodzony tzw. „Święty Rok Jakubowy”. Święty Jakub jest głównym patronem Hiszpanii i Portugalii, zakonów rycerskich walczących z islamem, czapników, hospicjów, szpitali, kapeluszników, pielgrzymów i sierot. W ikonografii św. Jakub Starszy Apostoł przedstawiany jest jako starzec o silnej budowie ciała w długiej tunice i w płaszczu lub jako pielgrzym w miękkim kapeluszu z szerokim rondem. Jego atrybutami są: bukłak, kij pielgrzyma, księga, miecz, muszla, torba, turban turecki oraz zwój. (www.apostol.pl)

 

MUSZLA PIELGRZYMA – muszla przegrzebka czyli małża morskiego to jeden z atrybutów św. Jakuba Większego Apostoła. Charakteryzuje także pielgrzymów udających się do jego grobu znajdującego się w Santiago de Compostela. Chętnie zbierane przez pątników stanowiły pamiątkę i swego rodzaju dowód odbycia pielgrzymki do tego miejsca. Użyta, m.in. w herbie papieskim Benedykta XVI nawiązuje do widzenia biskupa Hippony – św. Augustyna, który ujrzał dziecko przelewające muszlą wodę z morza do dziury w piasku. Uświadomiło mu to, że ludzki umysł nie jest zdolny w pełni pojąć tajemnicy Boga – Trójcy Świętej. Ogarnia tylko niewielką jej część.

 

 

 

BENEDYKT XVI O ŚW. JAKUBIE APOSTOLE

 

Od św. Jakuba możemy się więc wiele nauczyć: gotowości do przyjęcia Pańskiego wezwania nawet wtedy, gdy każe nam pozostawić „łódź” naszej ludzkiej pewności, entuzjazmu w pójściu za Nim drogami, które On wskazuje, z pominięciem wszelkiej naszej złudnej zarozumiałości, gotowości do dawania o Nim świadectwa z odwagą, gdy to konieczne, aż po najwyższą ofiarę życia. Tak więc św. Jakub staje przed nami jako wymowny przykład wielkodusznego przylgnięcia do Chrystusa. On, który początkowo, ustami swej matki, prosił o to, by zasiąść wraz z bratem u boku Mistrza w Jego Królestwie, właśnie jako pierwszy wychylił kielich męki i dzielił męczeństwo z Apostołami. (Benedykt XVI, 21 czerwca 2006)

 

 

PIEŚŃ

 

O Maryjo w Szczaworyżu

Matko Łaskawa

w cudownym obrazie

zawsze słyniesz sławą

żeś jest grzesznych obroną!

Zachowaj nas od głodu

powietrza i wojny

Daj nam tu na ziemi

zawsze bieg spokojny

Bądź od piekła zasłoną!

 

 

 

PROBOSZCZOWIE I ADMINISTRATORZY PARAFII

 

Pierwszym proboszczem parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Szczaworyżu był ks. Wicko, następnie ks. Jakub, ks. Marcin Pacanowski, ks. Stanisław Rapecius, ks. Stanisław Rębowicz, ks. Krzysztof Marczewski, ks. Wojciech Kowalski, ks. Stanisław Korabiowski, ks. Stanisław Wołczyński, ks. Mikołaj Dąbrowski, ks. Stanisław Jastrzębski, ks. Jan Stępiński, ks. Stanisław Szwarczyński, ks. Marceli Malinowski, ks. Kuszewski, ks. Teofil Kossowski, ks. Tomasz Włodek, ks. Antoni Kamiński, ks. Aleksander Szpet, ks. Franciszek Pruszyński, ks. Franciszek Uryniecki, ks. Antoni Jurek, ks. Stanisław Wydrzyński, ks. Szczepan Kempa, ks. Julian Mazurek, ks. Marian Bogacki, ks. Józef Juchniewicz, ks. Roman Duda, ks. Wacław Ptaszyński, ks. Władysław Czarny. Obecnie posługę duszpasterską sprawuje ks. Stanisław Kondrak.

 

 

 

INFORMACJE

 

Rzymskokatolicka parafia pw. św. Jakuba Apostoła w Szczaworyżu

Szczaworyż 47

28-100 Busko-Zdrój

 

Proboszcz parafii:

ks. Stanisław Kondrak, mgr lic. prawa kan., KHW, ur. 1950 roku w Zagnańsku, wyśw. 1978 r., mian. 1991 r.

 

tel. 41 376 12 78

 

MSZE ŚW. I NABOŻEŃSTWA

Niedziela: 8.00, 10.00 i 12.00